اهمیت احسان به پدر و مادر

1. نیکی به پدر و مادر در کنار توحید

«لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»،[1]

«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»،[2]

«أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»،[3]

«وَ قَضى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»،[4]

«یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ».[5]

از این آیات معلوم می‌شود که عقوق والدین بعد از شرک به خدا در شمار بزرگترین گناهان است و از آن طرف هم معلوم می‌شود که واجب‌ترین واجب‌ها، احسان به پدر و مادر است.

2. احترام انبیاء نسبت به پدر و مادرشان

از بعضی آیات این درس مهم را از انبیاء می‌آموزیم خداوند در مورد یحیی ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: «وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ»[6]

و در مورد عیسی می‌فرماید: «وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا»[7]

«خداوند مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده است و جبار و شقی قرار نداده است.

در سال‌های آغاز بعثت پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود، روزی آن حضرت فرشی پهن فرموده بود و روی آن نشسته بود که در این موقع شوهر حلیمه به حضور آن حضرت آمد، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به یاد مهربانی‌های او، برخاست و او را احترام زیادی کرد و گوشه‌ای از فرش خود را گسترد و پدر رضاعی خود را روی آن نشاند، طولی نکشید که مادرش حلیمه وارد شد، حضرت گوشه دیگر فرش را برای او پهن کرد و او را روی آن نشانید و محبت فراوانی به مادر رضاعی خود کرد.[8]

3. سفارش به همه مردم نسبت به تمام پدران و مادران

در آیات به انسان‌ها سفارش شده است که نسبت به پدر و مادر احترام و احسان کنند و نگفته است که ای مسلمان‌ها به پدر و مادر خود احترام کنید «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً».[9]

و از طرف مادران و پدران هم احترام آنها اختصاصی به پدران و مادران مسلمان ندارد، بلکه هر کس که پدر و مادر است باید مورد احترام فرزندان قرار گیرد، چون در آیات سخن از «والدین» است بدون هیچ قیدی به ایمان و اسلام آمده و لذا شامل پدر و مادر غیر مسلمان نیز می شود.

«وَ إِنْ جاهَداکَ عَلى أَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً».[10]

در این آیه با آن‌که پدر و مادر کافر هستند و فرزند را دعوت به کفر می‌کنند، خداوند فقط در این مورد اجازه عدم اطاعت داده است، امّا با این حال می‌فرماید: ولو این‌که آنها کافرند ولی با آنها در دنیا به طور شایسته‌ای رفتار کن.

4. سفارش به فرزندان شده نه والدین

در قرآن آیات زیادی تأکید بر رعایت حقوق پدر و مادر آمده است، امّا به والدین نسبت به فرزندان سفارش کمتر می‌شود، مگر در مورد نهی از کشتن فرزندان که یک عادت شوم و زشت در عصر جاهلیت بود. این هم به خاطر آن است که پدر و مادر به حکم عواطف نیرومندشان کمتر ممکن است فرزندان خود را فراموش کنند در حالی که زیاد اتفاق می‌افتد که فرزندان پدر و مادر خود را مخصوصاً در دوران پیری فراموش کنند.[11]

5. شکر والدین هم ردیف شکر خدا

«أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ»[12] (به او توصیه کردم) که برای من و پدر و مادرش شکر به جا آور» همان طور که ملاحظه می‌شود در این آیه خداوند و شکر والدین در یک ردیف قرار گرفته‌اند، لذا امام رضا ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: خدا امر فرموده به شکرگذاری از خودش و برای والدین، پس اگر کسی والدین را شکر نکند خدا را هم نمی‌کند.[13]

6: تواضع و فروتنی نسبت به آنها آشکار باشد

در آیه «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ»[14] در رابطه با تواضع و فروتنی نسبت به پدر و مادر است. جناح به معنای پر و بال گستران است که کنایه از مبالعه در تواضع و خضوع زبانی و عملی است، مثل جوجه‌ای که بال و پر خود را باز می‌کند تا مهر و محبت مادر را تحریک کند و او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد از این‌که در این آیه جناح مقید به «ذُل» شده، استفاده می‌شود که انسان باید در معاشرت و گفتگو با پدر و مادرش طوری رفتار کند که پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس کنند و بفهمند که او را در برابر آنها خوار می‌کند و نسبت به ایشان محبت و مهر دارد.[15]

7. برتری نیکی به پدر و مادر بر جهاد

جابر می‌گوید: یک نفر خدمت رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمد و گفت: من جوانی هستم که دوست دارم جهاد کنم، امّا مادری دارم که کراهت دارد که من به جهاد بروم، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: برگرد پیش مادرت برو، قسم به خدایی که مرا به پیامبر مبعوث کرده اگر یک شب پیش مادرت باشی بهتر از آن است که یک سال در راه خدا جهاد کنی.[16]

8. تحمل زحمت زیاد برای احسان به پدر ومادر

اهمیت احسان به پدر و مادر آن قدر زیاد است که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:

دو سال مسافرت کنید تا بر پدر و مادرتان احترام کنید.[17]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 71، ص 59، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی.

2. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، (دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج 14، 1374) ج 17، ص 41.

3. حق والدین، جعفر میرعظیمی، چاپخانه نمونه، قم.

4. حقوق والدین فرزندان از دیدگاه اسلام، مهدی علوی، قم، انتشارات علمیه.

[1] . بقره/ 83.

[2] . نساء/ 36.

[3] . انعام/ 151.

[4] . اسراء/ 23.

[5] . لقمان/ 14،13.

[6] . مریم/ 14.

[7] . مریم/ 32.

[8] . اشتهاردی، محمّد مهدی، داستان دوستان، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1369، ج 3، ص 47.

[9] . عنکبوت/ 8.

[10] . لقمان/ 15.

[11] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم،‌1374، ج 17، ص 41.

[12] . لقمان/ 14.

[13] . محمّدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، بی جا، انتشارات مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1363، ج10، ص 709.

[14] . اسراء/ 24.

[15] . طباطبائی، سید محمّد حسین، تفسیر المیزان، مترجم سید محمّد باقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ج 13، ص 109.

[16] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ه‍ ، ج 71، ص 59.

[17] . همان، ص 82.